Klimaatkeren: innovatieve bodembewerking voor droogtebestendigheid en koolstofopslag in de landbouw

Vier jaar geleden kon Pieter Brouwer zich niet voorstellen dat zijn idee bij De Innovatie Coöperatie zou uitgroeien tot een grootschalig onderzoeksproject. Na een voorverkenning is onlangs een subsidie toegekend voor het project Klimaatkeren: CO2-vastlegging 2.0 – benutten diepere bodemlagen in de landbouw. Dit project richt zich op innovatieve manieren om koolstof op te slaan en de droogtebestendigheid van graslanden op zandgrond te verbeteren. Het heeft de potentie om de toekomst van de Nederlandse landbouw te veranderen.

Van idee tot project

Klimaatkeren is een techniek waarbij de vruchtbare teeltlaag van de bodem wordt verdiept door organische stof dieper in de grond te mengen. Dit verhoogt niet alleen de koolstofopslag, maar verbetert ook het vermogen van de bodem om water vast te houden. Pieter Brouwer, de bedenker en initiatiefnemer, is trots op de voortgang: ‘Het geeft me voldoening dat anderen de waarde zien van mijn idee. Hoewel er ook mensen zijn die er niet in geloven, ben ik blij dat het nu serieus wordt onderzocht. De Innovatie Coöperatie wist op het juiste moment de verbinding te leggen met Nick van Eekeren en andere onderzoekers.’

Nick van Eekeren, programmacoördinator Duurzame Veehouderij & Agrobiodiversiteit bij het Louis Bolk Instituut en hoogleraar Regeneratieve graslandsystemen aan Wageningen Universiteit, speelt als expert een belangrijke rol in het project. ‘Destijds waren we met VK-Oost al bezig met het verdiepen van beworteling op zandgrond’, legt hij uit. ‘In Brabant hebben we een eerste onderzoek gedaan naar het dieper mengen van de bodem om de beworteling naar diepere lagen te krijgen.’

Voorverkenning

In 2022 begon een voorverkenning op een perceel van Jelger Zielhorst in Hengelo (Gld), waar enkele machines werden getest om de effectiviteit van het mengen van grondlagen te beoordelen. Deze test werd medegefinancierd door De Innovatie Coöperatie en toonde aan dat de machines de gewenste resultaten opleverden. Dit succes leidde tot de ontwikkeling van een driejarig onderzoeksproject op zandgrond met als doel de vruchtbare teeltlaag te verdiepen, waardoor meer koolstof wordt vastgelegd en de waterhuishouding verbetert.

Blijvend grasland is goed voor de opbouw van organische stof in de bodem, maar na een periode van enkele jaren ontstaat er een evenwicht in de bodem. De hoeveelheid koolstof in de grond neemt dan niet meer toe. Door de organische stof dieper in de bodem te brengen wordt de bovenlaag schraler, maar kan juist grasland weer extra organische stof opbouwen en daarmee koolstof vastleggen.

De eerste proeven

De proefvelden richten zich op het keren en mengen van de bovenste laag zandgrond met de onderliggende laag (40 tot 80 cm diep) om het organische stofgehalte in de diepere laag te vergroten. Maar wel met mate, om de bovengrond niet al te veel te verschralen. Dit moet bijdragen aan:

• Klimaatmitigatie: Door minder snelle afbraak van organische stof en extra CO2-vastlegging in de nieuwe toplaag.
• Klimaatadaptatie: Verbeterde doorworteling naar diepere lagen, verbeterde vochtlevering en verminderde uitspoeling van nutriënten. Hierdoor wordt de productie stabieler en minder afhankelijk van beregening.

Proefvelden zijn aangelegd in Hengelo en Geesteren in de Achterhoek. Verschillende methoden worden vergeleken, zoals diepploegen en diepspitten op verschillende dieptes. Ook worden drie demovelden in Gelderland, Overijssel en Brabant aangelegd om klimaatkeren aan groepen uit de praktijk te laten zien. ‘Een belangrijke innovatie is het gebruik van een speciale vier-schaarploeg van het merk Lemken, specifiek ontworpen voor carbon farming’, vertelt Pieter. ‘Na de eenmalige bewerking wordt het perceel ingezaaid met gras of grasklaver om weer snel organische stof op te bouwen in de bovenlaag en optimaal gebruik te maken van stikstofbinding. Zo hoef je minder stikstof toe te voegen, en klaver zorgt voor extra beworteling. Na behandeling gaan we monitoren op beworteling, bodemstructuur en gewasproductie. En aan het eind meten we de koolstofvastlegging’, aldus Nick.

Verwachtingen voor de toekomst

De verwachtingen voor het Klimaatkeren-project zijn hoog. Naast de potentiële voordelen voor koolstofvastlegging, krijgt ook de droogtebestendigheid van graslanden op zandgronden speciale aandacht. ‘In de eerste proef zagen we dat het de opbrengst niet negatief beïnvloedt, zolang de machines goed uitgerust zijn’, legt Nick uit. Het projectteam verwacht dat de innovatieve technieken niet alleen de noodzaak voor beregening verminderen, maar ook nieuwe kansen creëren voor de landbouwsector, zoals het genereren van CO2-credits (via carbon farming).

‘Dit is geen idee dat zomaar uit de lucht komt vallen,’ voegt Nick toe. ‘Koolstofopslag krijgt steeds meer aandacht, ook internationaal, in landen zoals Ierland, Duitsland en Nieuw-Zeeland.’ Het projectteam is optimistisch dat de bodem op de lange termijn beter bestand zal zijn tegen droogte, terwijl er ook vooruitgang wordt geboekt op het gebied van klimaatmitigatie. Er zal een zorgvuldig protocol opgesteld worden om te bepalen welke grond geschikt is voor dit soort bewerkingen. De schatting is dat het om 100.000 hectare gaat. Wel blijft er aandacht voor mogelijke uitdagingen, zoals onkruid dat via de zaadbank naar boven komt. Toch ziet het team de toekomst vol vertrouwen tegemoet.

Samenwerking

Het project wordt geleid door een kernteam van experts, waaronder Nick van Eekeren en Merijn van de Hout van het Louis Bolk Instituut, Robin Walvoort van De Marke Agro-innovatiecentrum (Wageningen Livestock Research) en initiatiefnemer Pieter Brouwer. ‘We vullen elkaar goed aan. De een focust op de proefopzet en monitoring, de ander is meer betrokken bij de machines en de uitvoering,’ zegt Nick.

Hoewel de rol van De Innovatie Coöperatie na de opstart van het project afneemt, blijft de organisatie betrokken bij de communicatie en vertaalslag naar de praktijk. Alfons van den Belt zit namens De Innovatie Coöperatie in de klankbordgroep. Projectfinanciers zijn de TKI Agri & Food, ZuivelNL, Provincie Noord-Brabant, Provincie Gelderland, De Land Bouwers en Provincie Overijssel.

Met klimaatkeren wordt de basis gelegd voor een nieuwe manier van denken over landbouw en klimaat, en kan de Nederlandse landbouwsector een rol spelen in de wereldwijde strijd tegen klimaatverandering.

Meer weten? Klimaatkeren is een van de onderwerpen tijdens ons Agro Innovatie Event. Je hoort dan de laatste stand van zaken over dit initiatief.